Vooral de langdurende zorg is in beweging, de medische sector helaas wat minder. Kernprobleem blijft dat er ondanks veel onderzoek nog geen behandeling is voor de vele varianten van de dodelijke ziekte dementie. Zolang dat uitblijft is veel energie nodig voor ondersteuning en zorg voor de mens met dementie en diens mantelzorgers. Maar een geregisseerde beweging moet nog op stoom komen. De onderzoeks- en praktijkinspanningen verlopen wisselend en worden soms ook teruggedraaid.
Kleinschalige woonvormen in opmars
De verpleeghuissector heeft wellicht de grootste vorderingen gemaakt. Meerpersoonskamers zijn vrijwel afgeschaft en kleinschalige woonzorgvormen zijn in opmars, geholpen door de verminderde scholenstrijd tussen het medisch en sociale model. Dwangmaatregelen (“ban de band”) zijn teruggedrongen omdat handelingsverlegenheid nu wordt ondervangen door nieuwe psychosociale interventies, beter medicatiebeleid, technologie voor bewegingsdetectie en valpreventie, et cetera.
Mede dankzij nationale programma’s zoals Zorg voor Beter, In voor Zorg, Waardigheid en Trots en nu het manifest van Hugo Borst is er ook veel aandacht voor de goede implementatie op de werkvloer. Echter, van het kwart miljoen mensen met dementie woont slechts 30% in een verpleeghuis. De opvang van thuiswonende personen met dementie en hun mantelzorgers vergt de inzet van veel professionals en organisaties, idealiter geworteld in een gezamenlijke zorgvisie en hechte dementienetwerken (sinds 2009 verenigd in Landelijk Netwerk Dementie). Maar daar ligt de achilleshiel.
Seniorvriendelijke ziekenhuizen
In het halfvolle glas zitten mooie ontwikkelingen, zoals richtlijnen van NHG (2003; 2012), ketenzorg (2009) en KNMG (medische zorg voor kwetsbare ouderen, 2010), culminerend in de multidisciplinaire Zorgstandaard Dementie (2013). Daaruit ontstond ook het keurmerk Seniorvriendelijke ziekenhuizen van de ouderenbonden, en vernieuwde interesse in specialisaties in ouderengeneeskunde, ook bij huisartsen.
In 2013 startte ook het Deltaplan Dementie, met drie pijlers. Pijler 1 met het onderzoeksprogramma Memorabel begon al snel, gevolgd door pijler 3 voor de dementievriendelijke samenleving. Nu start pijler 2 met het praktijkverbeterprogramma Dementiezorg voor elkaar, hard nodig vanwege de verdubbeling van het aantal thuiswonenden mensen met dementie. Maar daar zit het halflege deel van het zorgstelsel-glas.
Scholenstrijd
De Zorgstandaard Dementie geeft een prominente rol aan onafhankelijk casemanagement gedurende het hele ziektebeloop in georganiseerde netwerken. De internationale evidence daarvoor is recent ook in Nederland bevestigd in de COMPAS-studie. Maar per 2015 ging het casemanagement over naar de Zvw, als onderdeel van wijkverpleging, en dat heeft de dementiezorg opgeschud.
Alzheimer NL laat in haar tweejaarlijkse dementiemonitor zien dat mantelzorgers steeds minder de weg weten te vinden in de dementiezorg en steeds vaker overbelast raken. Voor huisartsen geldt hetzelfde. Er woedt een scholenstrijd tussen generalisten in de wijkverpleging en specialisten in het casemanagement, verder verscherpt door budgetplafonds en integraal tarief.
Opgebouwde dementienetwerken dreigen uiteen te vallen door visieverschillen en concurrentie tussen zorgaanbieders en wisselend inkoopbeleid van zorgverzekeraars. De schotten tussen Wet Maatschappelijke Ondersteuning, de Zvw en Wet Langdurige Zorg verhinderen onafhankelijk casemanagement over het hele ziektebeloop.
Dus (er)ken een oude economische les: je krijgt wat je betaalt. Daarom pleit ik voor aparte uitkomstfinanciering voor professioneel casemanagement dementie, ingebed in hechte samenwerkingsverbanden over de stelsels heen. Een mooie uitdaging voor het nieuwe kabinet.
Auteur
Robbert Huijsman
Hoogleraar Management & Organisatie van Ouderenzorg bij EUR-instituut Beleid & Management Gezondheidszorg, projectleider Actieplan casemanagement dementie en programmaleider van het praktijkverbeterprogramma Dementiezorg voor Elkaar bij Vilans.
